Тар коллыкка баш имәгән йөрәк

Алабугага Муса Җәлил кызы Чулпан һәм аның оныгы танылган пианист Татьяна Малышева, оныкчыклары Михаил һәм Лиза килде. Геройны искә алу кичәсе шагыйрьнең Казандагы музей-фатиры хезмәткәрләре катнашында "Көмеш гасыр" китапханәсендә үтте.
Алабугалыларның шәһәр кунаклары белән очрашуын "Миф" музей-театры (җитәкчесе Андрей Иванов) театральләштерелгән күренеш белән ачып җибәрде.
Тамашачылар күз алдына әсирлеккә дучар ителгән шагыйрь образы килеп басты. Фашист төрмәләрендә дә рухы сынмаган, тормышының ахырына кадәр илгә биргән антына тугры калган Мусага һәм, Муса кебек үк, гильотинада җәзаланган Юлиус Фучикка тиңнәр юк. 1946 елдан башлап 1953 елга кадәр Муса Җәлил шигырьләре бастырылмый, аның исеме телгә алынмый. 1953 елда гына аның исеме яңадан кайтарыла.
Җәлил музее мөдире Нәзирә Газизова шагыйрь истәлекләреннән өзекләр укыды. Чулпан Җәлилова әтисе турында хәтирәләре белән бүлеште.
- Сугышка кадәр вакыт бик бәхетле булды, - дип искә ала Чулпан ханым. - Ул чагында биш яшьлек сабый булуына карамастан, ул күп мизгелләрне хәтерли. - Әти мине үзе белән Язучылар союзына ала иде. "Алтынчәч" операсы репетицияләренә алганы булды. Сугыштан соң бу әкият, сәхнә төшемә еш керә иде. Ялтада ял иткән вакытны да хәтерлим. Гази Кашшаф белән (без аны Гази абый дип йөртә идек) барган идек. Ак шәһәр, фонтан, диңгез, ком... Әти миңа үсемлекләр турында сөйләде. Аның белән фонтан тирәли йөгереп йөргәнем исемдә. Бу бәхет сугыш башланган көн белән тәмамланды. Әти белән әнинең төсе ни өчен үзгәрүен аңламадым, әмма кайгы килгәнен сиздем.
1941 елның 8 гыйнвар көнне Муса гаиләсе белән хушлашып, сугышка китә.
Казанда, Максим Горький урамындагы хәзер музей урнашкан фатирда, Чулпан әтисен соңгы тапкыр күрә. Бәләкәч кызны сугыш киеме нык гаҗәпләндерә.
"Төштә миңа нәни кызым килде,
Чәчләремнән сөеп сыйпады, - дип яза шагыйрь тоткынлыкта. Тормыш иптәше Әминәгә, кызы Чулпанга, туган иленә мәхәббәте аның һәрбер шигырь юлында чагыла.
Җәлил хатларыннан өзек тыңлаганда, өлкән яшьтәгеләр гаиләләрендә күз карасыдай сакланган фронт хатларын искә алгандыр. Алар өмет белән тулы. Җәлил дә дошманны тиз җиңеп, гаиләсе янына кайту турында язган.
Муса тоткынлыкта чакта аның гаиләсенә бик кыенга туры килә. Шөкер, гаилә дуслары Гази Кашшаф, Әхмәт Фәйзи ярдәмнән ташламый.
1953 елның 23 апрелендә Константин Симонов "Литературная газета"да Илья Френкель тәрҗемәсендә Муса Җәлилнең берничә шигырен урнаштыра. Фидакарь шагыйрь турында "Правда" газетасында "Үлемнән көчлерәк" дигән баш астында мәкалә бастырыла.
Җәлил музейлары Минзәлә шәһәрендә һәм Балтач районының Карадуган авылында бар. Фронтка китәр алдыннан Муса Минзәләдә политхезмәткәрләр курсында укыган. Хәзер анда шагыйрьнең исемен йөртә торган урамда урнашкан педагогия көллияте бинасында легендар шәхеснең истәлекләреен кадерләп саклыйлар. Карадугандагы Җәлил музеенда авыл укытучылары һәм мәктәп укучылары җыйган ядкарьләр арасында шагыйрьнең үз кулы белән бүләк итү сүзләре язылган "Татар әдәбияты тарихы" китабы саклана.
Казан музеенда булган һәркемгә билгеле: биредә уникаль экспонат "Моабит дәфтәрләре" шагыйрь кулының җылысын саклый. Дәфтәрләрнең беренче өлешен илгә Габбас Шәрипов, икенчесен Андрэ Тиммерманс тапшыра. Беренчесе гарәп, икенчесе латин хәрефләре белән язылган. Учка сыярлык кына: 9 га 7 сантиметр зурлыкта, берсенә - 61, икенчесенә 50 шигырь сыйган. Аларның ватанга кайтуы, чыннан да, могҗизага тиң. "Моабит дәфтәрләре" өчен шагыйрь (үлгәннән соң) Ленин премиясе белән бүләкләнә.
Алабугалыларга бу дфтәрләрне күрергә мөмкин булды.
Безнең шәһәрнең Муса Җәлил исеме белән танылган укытучы Маһинур Фәйзуллина аркылы бәйләнеше бар. Ил буенча "халык дошманнары"на каршы сәясәт барган елларда кыен хәлгә калган Маһинур Фәйзуллинага Муса Җәлил ярдәм кулын суза. Маһинур Фәйзуллина Казанда, беренчеләрдән булып, Җәлил иҗаты буенча лекцияләр укый. 1940 елгы "Совет әдәбияты" журналында аның шагыйрь иҗаты турында мәкаләсе басыла. "Хат ташучы" поэмасы басылгач, Җәлил әлеге китабын "Тирән хөрмәт билгесе буларак Маһинур Фәйзуллинага. 1940 ел, 5 май" дип язып, Маһинур ханымга бүләк итә. 1948 нче елда, Җәлил исеме пышылдап кына әйтелгән вакытта, Маһинур Фәйзуллина "Совет әдәбияты" журналында "Гражданнар сугышы героикасы" дигән мәкаләдә тагын Муса Җәлил иҗаты турында сүз кузгата. Авторга һәм баш редактор Кави Нәҗмигә җитди кисәтү ясыйлар.
Кичәдә шагыйрьнең тирән эчтәлекле шигырьләре яңгырады.
- Әти искиткеч музыкаль кеше иде, - ди Чулпан Җәлилова, - мандолинада, фортепьянода уйный иде.
Аның бу сәләте оныкларына да күчкән. Татьяна да, Михаил белән Лиза да кичәнең башыннан азагына кадәр музыка инструментларында уйнады.
Каһарман шагыйрьнең тормышы Плецензее төрмәсендә өзелә. Биредә тоткынлыкта булган кешеләрнең 2891е җәзалап үтерелгән, шуларның 24е - Советлар Союзыннан. 24нең 11е - татар. 25 август көнне алар якты көнне соңгы тапкыр күрә.
Кайгы алып килгән август аенда әтисе турында якты истәлекләре белән бүлешкән Чулпан Җәлиловага, кичәне музыкаль яңгыраш белән аеруча тәэсирле иткән оныкларына, шагыйрьдән калган ядкарьләрне кадерләп саклаучы Муса Җәлилнең Казандагы музей-фатир хезмәткәрләренә без бик рәхмәтле.
Зөлфия ПРИМАКОВА
Иң мөһим һәм кызыклы язмаларны Татмедиа Telegram-каналында укыгыз
-
15 гыйнвар 2021 - 16:57Татарстан хастаханәләрендә короновируслы авырулар өчен урыннарның өчтән бере буш Республикада Covid-19 белән авыручы пациентларны госпитализацияләү саны кими.2500
-
15 гыйнвар 2021 - 15:43Россиядә яшәүчеләрне кәрәзле элемтәгә бәя артуы турында кисәттеләр Бәя арту, коронавирус сәбәпле, операторларга чыгымнарын арттырырга туры килү белән аңлатыла.2300
-
15 гыйнвар 2021 - 15:18ЮХИДИ һава торышы начарлануы турында кисәтә Юлларда кар көртләре һәм бозлавык булырга мөмкин.2200
-
15 гыйнвар 2021 - 15:14Татарстанда узган тәүлектә короновирустан 4 үлем очрагы теркәлгән Пандемия башланганнан бирле 15 гыйнварга COVID-19дан үлүчеләр саны 218 кешегә җиткән.2200
-
15 гыйнвар 2021 - 14:39КФУ профессоры: татар телендә 7 миллионга якын кеше сөйләшә Татарларның күпчелеге телне көнкүреш дәрәҗәсендә генә белә.2000
-
15 гыйнвар 2021 - 11:54Татарстанда соңгы тәүлектә короновирус йоктыруның 96 яңа очрагы ачыкланган Алабугада кичә Сovid-19 белән 1 авыручы теркәлгән.3400
-
15 гыйнвар 2021 - 10:15Татарстан табиблары кешеләрнең салкыннан өшү сәбәпләрен атады Барыннан да ешрак исерек килеш салкынга чыккан кешеләр өши.2600
-
15 гыйнвар 2021 - 06:30Татарстанда короновируска каршы массакүләм прививка ясау февраль аена тизләнергә тиеш Февраль аенда республика алдан әйтелгәннән артыграк вакцина дозасы алырга мөмкин.4000
-
3 декабрь 2020 - 10:57«Татмедиа» газета-журналларына ташлама белән язылырга җитешегез
-
9 ноябрь 2020 - 19:41Сездә салкын тию, ОРВИ яки COVID-19 симптомнары бармы? Аларны бер-берсеннән ничек аерырга?
-
15 гыйнвар 2021 - 10:00Алабугада Туган телләр елына багышланган чаралар планы турында фикер алыштыларТР Президенты Рөстәм Миңнеханов Указы белән 2021 ел Туган телләр һәм халык бердәмлеге елы дип игълан ителде.4800
-
12 гыйнвар 2021 - 12:02КҮҢЕЛЛЕ ӘЛИФБА #5 / "Г" хәрефе Татар әлифбасын балалар бергә өйрәнәбез.52000
-
14 гыйнвар 2021 - 11:55КҮҢЕЛЛЕ ӘЛИФБА #6 / "Д" хәрефе Татар әлифбасын балалар бергә өйрәнәбез.26000
-
12 гыйнвар 2021 - 10:08Рөстәм Нуриев Алабуга урамнарын кардан чистартуны тизләтергә кушты Алабугада гыйнвар башыннан бирле 60 сантиметрдан артык кар яуды.17100
-
12 гыйнвар 2021 - 06:15Әлмәттә җылылык өчен килгән соңгы исәпләүләрдән соң «кайнар линия» эшли башлаган Чаллыда торак-коммуналь хезмәтләр өчен счет-фактураларны алганнан соң шәһәр халкы социаль челтәрләрдә төркемнәргә оеша.15100
-
12 гыйнвар 2021 - 15:36Салкыннар көтелү сәбәпле мәктәп расписаниесенә үзгәрешләр кертеләчәк ТР Мәгариф министрлыгы ничә градус салкын булганда дәресләрнең үткәрелмәү тәртибен аңлатты.15100
-
12 гыйнвар 2021 - 15:33Татарстанда кичә 89 кеше короновирус йоктырган Алабугада соңгы тәүлектә Сovid-19 белән авыручы 1 кеше теркәлгән.14400
-
12 гыйнвар 2021 - 07:34«Татмедиа» медиахолдингы 2020 елда тираж күләмен 20 процентка арттырган Ваклап сату тиражларының артуы сәүдә нокталарында «Татмедиа» продукциясенең алдынгы урынга куелуы белән бәйле.14300
-
12 гыйнвар 2021 - 09:47"Татмедиа«ның интернет-аудиториясе 2020 елда 36 процентка һәм 138 миллион укучыга арткан Татарстанның иң эре медиахолдингы 98 газета, 20 журнал һәм 17 телеканалны берләштерә.13700
-
12 гыйнвар 2021 - 10:052020 елда Татарстан Хөкүмәте табибларга грант программасы буенча 84 фатир бирде Казан, Чаллы һәм Әлмәт шәһәрләрендә яшәүче медицина хезмәткәрләре торак шартларын яхшыртты.13700
-
12 гыйнвар 2021 - 17:30Татарстанда коммуналь хезмәтләр өчен тарифлар якындагы ярты елда артмаячак Җылылык өчен түләүләр салкыннар аркасында артты.13600
-
12 гыйнвар 2021 - 11:33Алабуга районына затлы боланнар кайтартылды Боланнарны Красная Горка поселогындагы «Вятский берег» базасында асрарга җыеналар.13300
-
12 гыйнвар 2021 - 15:56Коронавирустан вакцинация алдыннан антитәнчекләрне тикшерү кирәк булмаячак Прививка алдыннан табиб пациентны сораштыра һәм халәтен тикшерә. Әгәр прививкага каршылыклар табылмаса, пациентка вакцинация үткәрелә.13200
-
12 гыйнвар 2021 - 16:08Татарстанда узган тәүлектә короновирустан 3 үлем очрагы теркәлгән Пандемия башланганнан бирле 12 гыйнварга COVID-19дан үлүчеләр саны 210 кешегә җиткән.13000
-
12 гыйнвар 2021 - 16:30Алабугада уникаль чәйнекләр күргәзмәсе ачыла Күргәзмәдә 300дән артык коллекцион чәйнек күрергә мөмкин.13000
-
13 гыйнвар 2021 - 14:56Татарстанда кичә короновирус йоктыруның 87 яңа очрагы ачыкланган Алабугада соңгы тәүлектә Сovid-19 белән авыручылар теркәлмәгән.12700
-
13 гыйнвар 2021 - 15:57Алабуга шәһәр судында яңа судья присяга кабул итте Лилия Мирзаһит кызына суд эшчәнлеге символы буларак мантия һәм судья чүкече тапшырылды.10900
-
13 гыйнвар 2021 - 07:30Авыл хуҗалыгында хезмәтне саклау буенча яңа кагыйдәләр үз көченә керде Яңа кагыйдәләр 2021 ел башыннан кабул ителде. Алар 2016 елдан бирле гамәлдә булган кагыйдәләрне алыштыра.10600
-
13 гыйнвар 2021 - 10:112021 елда ана капиталы арттырылган күләмдә түләнәчәк Республика халкы өчен ана капиталы бирү турындагы гаризаларны карау вакыты кыскара.10300
-
13 гыйнвар 2021 - 18:23Эдуард Хәйруллин «Казан» журналының эксперименталь чыгарылышын тәкъдим итте Журналны чыгаручылар Казандагы илһам чыганакларын атады.10300
-
14 гыйнвар 2021 - 10:24Алабуга районында 36 кеше коронавируска каршы прививка ясаткан Татарстанда «Спутник V» вакцинасының беренче фазасы республиканың 2,4 мең кешесенә ясалган.10300
-
13 гыйнвар 2021 - 10:46Дөньяны сезнең күзләр белән күрәбез: Фәрит Мөхәммәтшин матбугат көне белән котлады 13 гыйнварда журналистлар, редакторлар, нәширләр һәм полирафистларның һөнәри бәйрәме билгеләп үтелә.10000
-
13 гыйнвар 2021 - 15:00Татарстанда уку ел башыннан 90 мәктәп укучысы коронавирус йоктырган Хәзер республикада аерым укучы сыйныфлар юк.9500
-
13 гыйнвар 2021 - 15:26Фазлыева: Татарстан халкының эмоциональ халәте түләүләр һәм пенсияләргә бәйле Казанда Татарстан буенча Россия Пенсия фонды бүлегенең 2020 елдагы эш нәтиҗәләре буенча киңәйтелгән утырышы узды.9500
-
13 гыйнвар 2021 - 15:53Алабуганың торак-коммуналь хуҗалык һәм төзелеш департаментында яңа директор Бу вазифаны хәзер Андрей Томилин җитәкли.8600
-
13 гыйнвар 2021 - 15:09Әлмәттә җылылык өчен түләүләр буенча оештырылган кайнар линия күпканаллы булачак Димәк, колл-үзәккә күбрәк кеше шалтырата алачак.8500
-
13 гыйнвар 2021 - 10:50Әсгать Сәфәров Татарстан журналистларын Россия матбугаты көне белән котлады Татарстан Президенты Аппараты җитәкчесе массакүләм матбугат чаралары хезмәткәрләренә «һәрвакыт илһамланып эшләүләрен» һәм «яңа кызыклы проектлар» теләде.8400
-
13 гыйнвар 2021 - 15:45Алабугадан күп балалы гаиләгә фатир ачкычлары тапшырылды Яхъяевлар гаиләсе яңа 2021 елны яңа фатирда каршы алды.7700
-
14 гыйнвар 2021 - 08:30Алабугада Яңа ел чараларында 70 меңнән артык кеше катнашкан Районда барлыгы 446 бәйрәм чарасы уздырылган.7700
-
14 гыйнвар 2021 - 06:25Татарстан геопорталында тарих һәйкәлләрен саклау зоналары барлыкка килде Мәгълүмат Казанның барлык тарихи мирас объектларына, шул исәптән Кремль территориясендәгеләргә дә кагыла7600
-
14 гыйнвар 2021 - 18:57Татарстанда «Фермер мәктәбе» эшли башлый Укулар Казан дәүләт аграр университет базасында үтәчәк.7100
-
14 гыйнвар 2021 - 09:23Алабугалылар узган елда күбрәк төзекләндерү һәм торак-коммуналь хуҗалык сыйфатына зарланган Барлыгы район җитәкчелеге адресына гражданнардан 567 мөрәҗәгать кабул ителгән.6600
-
14 гыйнвар 2021 - 11:32Алабугалылар Яңа ел бәйрәмнәрендә шау-шулы күршеләргә һәм низагларга зарланган Алабугада яңа ел ялларында оператив вәзгыять тотрыклы сакланган.6500
-
14 гыйнвар 2021 - 14:57Татарстанда салкында өшегән балаларның анасын тикшерү изоляторына озаттылар 22 яшьлек хатын-кыз 13 мартка кадәр сак астында булачак.6300
-
14 гыйнвар 2021 - 15:17Татарстан инспекторлары машина йөртүчеләргә буранда шәһәр читенә чыкмаска киңәш итә Республикада 14 һәм 15 гыйнварда һава шартларының начараюы көтелә.6200
-
14 гыйнвар 2021 - 14:38Татарстанда кичә 92 кеше короновирус йоктырган Алабугада соңгы тәүлектә Сovid-19 белән авыручылар теркәлмәгән.6100
-
14 гыйнвар 2021 - 09:59Казан журналистлары «Миллиард.татар» сайтын ачты Тарих һәм журналистиканы берләштергән медиапроектны ай ярым вакыт эчендә яхшылап эшләтеп җибәрергә ниятлиләр.5800
-
14 гыйнвар 2021 - 14:42Миңнеханов: Татарстан «Абилимпикс» хәрәкәте үсешенә ярдәм итәчәк Чемпионатта Татарстанның җыелма командасы икенче урын алды.5600
-
14 гыйнвар 2021 - 14:06Татарстанда ковидка каршы чикләүләр коллектив иммунитет аркасында йомшармаячак Республика бизнесының күпчелеге инде катгый тыюларсыз эшли.5300
-
15 гыйнвар 2021 - 10:00Алабугада Туган телләр елына багышланган чаралар планы турында фикер алыштылар ТР Президенты Рөстәм Миңнеханов Указы белән 2021 ел Туган телләр һәм халык бердәмлеге елы дип игълан ителде.4800
-
15 гыйнвар 2021 - 06:30Татарстанда короновируска каршы массакүләм прививка ясау февраль аена тизләнергә тиеш Февраль аенда республика алдан әйтелгәннән артыграк вакцина дозасы алырга мөмкин.4000
-
15 гыйнвар 2021 - 11:54Татарстанда соңгы тәүлектә короновирус йоктыруның 96 яңа очрагы ачыкланган Алабугада кичә Сovid-19 белән 1 авыручы теркәлгән.3400
-
15 гыйнвар 2021 - 10:15Татарстан табиблары кешеләрнең салкыннан өшү сәбәпләрен атады Барыннан да ешрак исерек килеш салкынга чыккан кешеләр өши.2600
-
15 гыйнвар 2021 - 16:57Татарстан хастаханәләрендә короновируслы авырулар өчен урыннарның өчтән бере буш Республикада Covid-19 белән авыручы пациентларны госпитализацияләү саны кими.2500
-
15 гыйнвар 2021 - 15:43Россиядә яшәүчеләрне кәрәзле элемтәгә бәя артуы турында кисәттеләр Бәя арту, коронавирус сәбәпле, операторларга чыгымнарын арттырырга туры килү белән аңлатыла.2300
-
15 гыйнвар 2021 - 15:14Татарстанда узган тәүлектә короновирустан 4 үлем очрагы теркәлгән Пандемия башланганнан бирле 15 гыйнварга COVID-19дан үлүчеләр саны 218 кешегә җиткән.2200
-
15 гыйнвар 2021 - 15:18ЮХИДИ һава торышы начарлануы турында кисәтә Юлларда кар көртләре һәм бозлавык булырга мөмкин.2200
-
15 гыйнвар 2021 - 14:39КФУ профессоры: татар телендә 7 миллионга якын кеше сөйләшә Татарларның күпчелеге телне көнкүреш дәрәҗәсендә генә белә.2000
© ТАТМЕДИА. Все материалы, размещенные на сайте, защищены законом.
Перепечатка, воспроизведение и распространение в любом объеме информации,
размещенной на сайте, возможна только с письменного согласия редакций СМИ.
При поддержке Республиканского агентства по печати и массовым коммуникациям «ТАТМЕДИА».
Наименование СМИ: Алабуга нуры (Луч Елабуги)
№ свидетельства о регистрации СМИ, дата: Эл №ФС77-47504 от 30.11.2011
выдано Федеральной службой по надзору в сфере связи,
информационных технологий и массовых коммуникаций
ФИО главного редактора: Качаева Сабина Равильевна
Адрес редакции: 423600, Республика Татарстан, г. Елабуга, ул. Окружное шоссе, д. 15
Телефон редакции: (85557) 3-81-11, 3-25-45
Политика о персональных данных
Антикоррупционная политика