Сак­лыйк га­зиз җи­ре­без­не - ту­ган та­би­га­те­без­не!

Алай гы­на да тү­гел, алар­ның торбаларыннан чык­кан агу­лы газ­лар су­ла­ган һа­ва­быз­ны бо­зып бе­тер­де. Хә­зер ин­де за­рар­лы про­мыш­лен­ность кал­дык­ла­рын кү­мү өчен ко­ры җир өс­тен­дә урын җит­ми баш­ла­ды.Чөн­ки алар­ны ел­га һәм диң­гез­ләр­гә таш­лый баш­ла­ды­лар. Мо­ның ая­ныч нә­ти­җә­се бу­лып, ал­ды­быз­га эчә тор­ган саф су җи­теш­мәү проб­ле­ма­сы ки­леп бас­ты. Күп төр үсем­лек­ләр бө­тен­ләй юк­ка чык­ты, кү­бе­се юк­ка чы­гу ал­дын­да то­ра. Ко­ры җир­дә һәм диң­гез­дә яшәү­че хай­ван­нар кы­ры­ла, кош­лар сай­ра­вы кими. Югал­ту­л­ар арт­кан­нан-ар­та то­ра.

Һәр мө­сел­ман ке­ше­се­нә бил­ге­ле: бу дөнь­я­да­гы бө­тен бар­лык Ал­лаһ та­ра­фын­нан га­җә­еп тө­гәл­лек һәм тәр­тип бе­лән тө­зел­гән һәм чик­сез гү­зәл­лек­кә, хик­мәт­кә ия. Коръ­ән­нең "Ай" сү­рә­се, 49 нчы аять­тә бо­лай ди­е­лә: "Без, чын­лап та, һәр­нәр­сә­не микъ­дар­лап-үл­чәп бар­лык­ка ки­тер­дек". Ди­мәк, җир йө­зен­дә­ге бар­лык әй­бер яи­сә кү­ре­неш - су һәм күк, һа­ва һәм тау­лар, хай­ван­нар һәм үсем­лек­ләр ки­рә­ген­чә бар ител­гән һәм бер-бер­се бе­лән нык бәй­лә­неш­тә то­ра. Шул кат­лау­лы һәм гар­мо­ни­я­ле дөнья ке­ше­гә буй­сын­ды­рыл­ган, кул­ла­ну өчен аңа тап­шы­рыл­ган.Ул гы­на да тү­гел, Ал­лаһ шу­шы чик­сез нигъ­мәт­лә­рен дө­рес һәм фай­да­лы итеп кул­ла­ныр­га Үзе­нең өй­рәт­мә­лә­рен дә җи­бәр­гән. Бу бай­лык­ны сак­лар­га, рә­хәт­лә­неп ләз­зәт­лә­нер­гә өй­рәт­кән, әрәм-шә­рәм һәм һә­лак итү­дән сак бу­лыр­га өн­дә­гән.

70 нче ел­лар ба­шын­да ук Рим клу­бы­на ке­рү­че (1965 нчы ел­да гло­баль әһә­ми­ят­кә ия бул­ган проб­ле­ма­лар­ны тик­ше­рү мак­са­ты бе­лән оеш­кан га­лим­нәр төр­ке­ме) га­лим­нәр­нең чы­гы­шы, Көн­ба­тыш ил­лә­рен таң кал­дыр­ды. Ан­да якын ки­лә­чәк­тә ке­ше­лек дөнь­я­сы азык-тө­лек, энер­гия, чи­мал җит­мәү проб­ле­ма­ла­ры, ти­рә-юнь мо­хит­ның нык пыч­ра­нуы ке­бек бор­чу­лы хәл­ләр бе­лән йөз­гә-йөз оч­ра­ша­ча­гы ту­рын­да хә­бәр ител­де. Тиз­дән бу шик­ләр ачык эко­ло­гик бә­ла-ка­за­лар ми­са­лын­да тор­мыш­ка да аша баш­ла­ды (иген уң­мау, "кис­ло­та­лы яң­гыр­лар"). Фән хез­мәт­кәр­лә­ре бу проб­ле­ма­лар­ны чи­шү өчен конк­рет адым­нар яса­ды­лар.

1972ел - эко­ло­гик проб­ле­ма­лар бу­ен­ча Сток­гольм­да ха­лы­ка­ра кон­фе­рен­ция. Төп до­ку­мент­та "ке­ше­нең сый­фат­лы ти­рә-як мо­хит­ка ха­кы бу­луы" ту­рын­да һәм бар­лык ил­ләр дә ки­лә­чәк бу­ын өчен аны сак­лар­га һәм ях­шыр­тыр­га бу­рыч­лы бу­луы ха­кын­да сүз бар­ды. Шул ук ел­ны Ти­рә-юнь мо­хит бу­ен­ча БМО Прог­рам­ма­сы бул­ды­рыл­ды. (ЮНЕП)

1972 ел - сти­хи­я­ле бә­ла-ка­за бул­ган оч­рак­та яр­дәм итү өчен ООН­ның Ко­ор­ди­на­тор Бю­ро­сы эш­ли баш­ла­ды.

1974 ел - Рим­да Бө­тен­дөнья азык-тө­лек кон­фе­рен­ци­я­се. Яр­дәм итү өчен Бө­тен­дөнья азык-тө­лек со­ве­ты бул­ды­ры­ла.

1981 һәм 1984 - ел­лар ха­лы­ка­ра кон­фе­рен­ци­я­ләр­дә са­ны 4 млн. ке­ше бул­ган Аф­ри­ка кача­кла­ры­на яр­дәм оеш­ты­ры­ла.

1992 ел - Рио-де-Жа­ней­ро­да 178 ил кат­на­шын­да эко­ло­гия бу­ен­ча ха­лы­ка­ра кон­фе­рен­ция уза. Ан­да 21 га­сыр­да әй­лә­нә-ти­рә мо­хит­ны сак­лау по­ли­ти­ка­сы ту­рын­да дек­ла­ра­ция ка­бул ите­лә.

Те­ре та­би­гать­не сак­лау бу­ен­ча "Грин­пис" (яшел дөнь­я) ха­лы­ка­ра җәм­гы­я­те ак­тив эш алып ба­ра.

Ту­ган җи­ре­без­не, ур­ман­на­ры­быз­ны, ел­га-күл­лә­ре­без­не яңа­баш­тан те­рел­тү­гә ка­ра­ган­да, сак­лап ка­ла бе­лү­е­без хә­ер­ле­рәк бу­лыр, әл­бәт­тә. Бу гло­баль проб­ле­ма­лар ба­ры­быз­га да ка­гы­ла, шун­лык­тан алар­ны чи­шү өс­тен­дә ха­лы­ка­ра җәм­гы­ять, дәү­ләт­ләр һәм җи­тәк­че­ләр ге­нә тү­гел, ә га­ди ке­ше­ләр дә, олы­лар да, ба­ла­лар да кат­на­шыр­га ти­еш.

Без дә үзе­без­нең ба­ла­лар бак­ча­сын­да, шу­лай ук өй­лә­ре­без­дә Ал­лаһ бир­гән нигъ­мәт­ләр­нең ка­де­рен бе­лер­гә, сак­лар­га ти­еш­без. Шул мак­сат­ны күз­дә то­тып, без­нең 31нче "Эн­җе­кәй" ба­ла­лар бак­ча­сын­да төр­ле ча­ра­лар уз­ды­рып то­ры­ла.

Кыш­кы су­ык­лар­да кош­лар­га җим­лек­ләр элү, нә­ни дус­ла­ры­быз­га -кош­лар­га ка­ра­та игъ­ти­бар­лы­лык һәм шәф­кать, мәр­хә­мәт­ле­лек хис­лә­ре тәр­би­я­ли. Үзе­без, олы­лар үр­нәк күр­сә­теп тор­сак, ат­лап йөр­гән га­зиз җи­ре­без­гә, су­ла­ган саф һа­ва­быз­га, сок­ла­нып ка­ра­ган һәр­бер чәч­кә­гә ка­ра­та мә­хәб­бәт хис­лә­ре тәр­би­я­ли алыр­быз, алар­ның һәр­бер­се­нең без­нең сак­лау­га һәм як­лау­га мох­таҗ икән­лек­лә­рен тө­шен­де­рер­без бәл­ки.

Без һәр­ва­кыт ис­тә то­тар­га һәм да­и­ми га­мәл­гә ашы­рыр­га ти­еш­ле кай­бер те­ләк­ләр:

- ти­еш­сез­гә агач­лар,чә­чәк­ләр­не өз­мәс­кә;

-кош-корт­лар­га зы­ян ки­тер­мәс­кә, кош оя­ла­рын туз­дыр­мас­ка;

-кыш кө­не кош­лар­га җим­лек­ләр эләр­гә, язын сы­ер­чык оя­ла­ры ясар­га;

-урам­да­гы сук­бай эт һәм пе­си­ләр­гә игъ­ти­бар­лы бу­лыр­га,алар­ны аша­тыр­га;

-кран­нан ар­тык су агыз­мас­ка;

-электр энер­ги­я­сен ки­рәк­сез­гә ян­дыр­мас­ка;

-ел­га-күл­лә­ре­без­не, чиш­мә­лә­ре­без­не пыч­рат­мас­ка;

-чүп-чар­лар­ны ти­еш­сез урын­га таш­ла­мас­ка;

-ипи­нең ка­де­рен бе­лер­гә һ.б.

Нур­зи­дә Са­би­ро­ва,

31нче "Эн­җе­кәй" ба­ла­лар бак­ча­сы мө­сел­ман төр­ке­ме тәр­би­я­че­се.