12 эскәмия: Язучылар скверы легендалары

2002 елның 31 августында Алабугада шагыйрь бюсты куелган Марина Цветаева исемендәге Мемориаль мәйданны ачу тантанасы булды (скульпторлар — Александр Головачев һәм Владимир Демченко, Мәскәү). Әлеге әһәмиятле урынны булдыру һәм төзекләндерү эшләре Алабуга муниципаль районының элеккеге башлыгы, Алабуга мэры Илшат Гафуров инициативасы һәм шәхси җитәкчелеге астында һәм Татарстанның беренче Президенты Минтимер Шәймиев ярдәме белән башкарылды. Шул вакыттан башлап М. И. Цветаеваның мемориаль комплексы формалаша башлый.

2003 елның 29 декабрендә Алабуга дәүләт музей-ядкарьлеге оештырган М. И. Цветаеваның әдәби музее үз ишекләрен ача. Музей экспозициясе Марина Ивановнаның әдәби иҗаты, аның Көмеш гасыр шагыйрьләре һәм язучылары белән дуслык һәм иҗади элемтәләре турында сөйли.

2005 елның 4 июнендә Алабуга дәүләт музей-ядкарьлеге Россия Федерациясе Мәдәният министрлыгы һәм Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы ярдәмендә берьюлы ике әһәмиятле объектны — бөек шагыйрьнең соңгы көннәре узган истәлек йортын һәм Марина Ивановнаның замандашлары әсәрләренең зур фонды булган Көмеш гасыр китапханәсен ачты.

2009 елның 29 октябрендә комплекс составында «Портомойня» музее эшли башлый: бу җәмәгать кер юу бүлмәсенә 1941 елның августында Марина Цветаева йөргән.

2024 елның сентябрь-октябрь айлары: Алабуга районы башлыгы Рөстәм Нуриев карары һәм Татарстан Рәисе Рөстәм Миңнеханов ярдәме белән Мемориаль мәйдан тулысынча реконструкцияләнде. Комплекс составына Язучылар скверы да керде. Алабуга осталары язмышлары Алабуга белән тыгыз бәйләнгән әдәбиятчыларның исемнәре язылган ундүрт эскәмия ясады. Скверда язучыларга символик багышлау булып миләш, юкә һәм Шолохов сиреньнәре утыртылды.

ЯЗУЧЫЛАР СКВЕРЫ

Язучылар скверының үзәгендә Марина Цветаеваның түбәндәге шигырь юллары язылган таш тора:

Кто создан из камня,
Кто создан из глины, — 
А я серебрюсь и сверкаю!

Таш янында 14 эскәмиянең 12се урнаштырылган: ике эскәмия М. И. Цветаеваның әдәби музее һәм АДМЯнең Көмеш гасыр китапханәсе ишегалдында куелган. Алар Алабуганың данлыклы уллары — шәһәребездә туып-үскән Николай Пинегин һәм Станислав Романовскийга багышланган.

Николай Васильевич Пинегин (1883-1940) — язучы, рәссам һәм фотограф һәм елъязмачы. 1883 елның 27 апрелендә Алабугада ветеринария табибы гаиләсендә туа. 1912-1914 елларда ул Георгий Седовның поляр экспедициясендә катнаша. Төньяк һәм Арктика турында күп санлы фәнни-популяр һәм сәнгати характердагы мәкаләләр һәм китаплар яза. Ул Арктика һәм Антарктика музеена нигез салучы (1930) һәм беренче директоры да (Санкт-Петербург). Вениамин Каверинга «Два капитана» романы өстендә эшләргә ярдәм итә.

Станислав Тимофеевич Романовский (1931-1996) — язучы, СССР Журналистлар берлеге һәм СССР Язучылар берлеге әгъзасы. «Сельская молодежь», «Смена», «Пионер», «Костер», «Юнга», «Новая игрушечка» журналлары һәм «Пионерская правда» газетасы белән актив хезмәттәшлек итә. Әсәрләре битләрендә беренче булып Алабуга шәһәрлеге манарасы Мәскәү Кремленнән борынгырак дип игълан итә. Нәкъ менә Станислав Романовскийның үҗәтлеге аркасында кинорежиссер Василий Шукшин Степан Разин турындагы фильмын Алабуга янындагы Камада төшерергә теләгән.
Сквер территориясендә, Марина Цветаеваның әдәби музее дивары янында, миләш астында, апалы-сеңелле Марина һәм Анастасия Цветаеваларга багышланган эскәмия урнаштырылган.

Марина Ивановна Цветаева (1892-1941) — шагыйрь, прозаик, драматург, тәрҗемәче. Көмеш гасырның иң бөек фигураларыннан берсе. Бөек Ватан сугышы башлану белән Алабугага эвакуацияләнә, монда аның гомере 1941 елның 31 августында өзелә.

Анастасия Ивановна Цветаева (1894-1993) — язучы, мемуар язучы, рәссам, СССР Язучылар берлеге әгъзасы. Шулай ук Цветаевлар нәселенең елъязмачысы да булып тора. Аның иң мөһим китабы — «Воспоминания» (1971) дип атала, анда аның 1960 елның көзендә Алабугага сәфәре турында хикәя дә урын алган. Бу сәфәрнең максаты — апасы Марина Цветаеваның каберен табу.

«Цветаевалар» эскәмиясенең сул һәм уң якларында 1941 елның җәендә Алабугага Марина Цветаева белән бергә эвакуациягә килгән әдәбиятчыларга багышланган эскәмияләр урнаштырылган.

Нина Саконская белән Александр Соколовский (әни белән ул).

Нина Саконская (1896-1951), танылган балалар язучысы, шагыйрә Алабугага улы Александр Соколовский белән бергә 1941 елның августында эвакуацияләнә. Аның беренче тапкыр 1927 елда дөнья күргән, ә соңрак 1929, 1930, 1934, 1935 елларда яңадан басылып чыккан «Книжка эта про четыре цвета» китабы балаларны төсләрне аерырга өйрәтә. Бүген дә бу китап нәшер ителүен дәвам итә.

Александр Соколовский (1925-1979) Алабуганың «Сталинский путь» (хәзерге вакытта — «Новая Кама») газетасы битләрендә шагыйрь буларак дебют ясый. Алга таба, балалар язучысы булып танылгач, үзенең кайбер китапларында («Всегда на посту», «Таежная речка Акшинка», «В Колобовском переулке») Алабуганы җылылык белән искә ала. Ике китап («Плащ партизана» һәм «Добро пожаловать!») әни һәм ул авторлыгында языла.

Татьяна һәм Вадим Сикорскийлар (әни һәм ул). 1941 елның августында Алабугага эвакуациягә киләләр.

Татьяна Сергеевна Сикорская (1901-1984) — язучы, тәрҗемәче, СССР Язучылар берлеге әгъзасы. 1941 елның августында улы Вадим белән бергә Алабугага эвакуацияләнә. Татьяна Сикорская Алабуга өязенең Сюгинский бистәсендә (хәзерге Удмуртия республикасының Можга шәһәре) туа. Сикорская тәрҗемәсендә безгә, мәсәлән, «Сулико» грузин җыры һәм «Бомбардировщики» җыры билгеле. Алабугада ул тәрҗемәчелек эшчәнлеге белән шөгыльләнә.

Вадим Витальевич Сикорский (1922-2012) — шагыйрь, прозаик һәм тәрҗемәче. Беренче «Лирика» дип аталган китабы 1958 елда чыга. Берникадәр вакыт «Новый мир» журналында шигърият бүлеге мөдире булып эшли. Эвакуация вакытында Марина Цветаеваның улы Георгий белән тыгыз аралаша.

Алексей һәм Наталия Толстойлар (бабай белән онык)

Алексей Николаевич Толстой (1882-1945) — безнең илдә танылган язучы, «Хождение по мукам», «Петр Первый», «Золотой ключик, или Приключения Буратино» кебек әсәрләр авторы. Беренче тапкыр Алабугада 1902 елда була. Әдәбият белгечләре билгеләп үткәнчә, Алабугада алынган күзәтүләр «Хромой барин» романында һәм «Касатка» драмасында чагылыш табачак. Соңрак Алабугага 1943 елда килә: биредә аның оныгы Наталия туа.

Наталия Никитична Толстая (1943-2010) — язучы, тәрҗемәче, хәзерге Россиядә скандинавия әдәбияты буенча иң зур белгеч. 1943 елның 2 маенда Алабугада туа (аның әти-әнисе гаиләсе монда эвакуациядә була). Алабуга турында «Не называя фамилий» (1993) хикәясендә яза.

Дмитрий һәм Любовь Стахеевлар (ир белән хатын)

Дмитрий Иванович Стахеев (1840-1918) — шагыйрь, прозаик, драматург, журналист һәм этнограф, Император Рус география җәмгыяте әгъзасы. 1840 елның 2 (14) февралендә Алабугада миллионер сәүдәгәр Иван Стахеев гаиләсендә туа. Заманында популяр булган «Нива» журналы (1875-1877) һәм «Русский мир» газетасы (1876-1877) редакторы булып эшли. Рус әдәбиятына беллетрист-көнкүреш язучысы, сәүдәгәрләр мохите белгече буларак килеп керә. Әтисенең ихтыярына каршы килеп, исәп буенча түгел, ә мәхәббәт белән Кяхтадан ярлы сәүдәгәр кызы Любовь Константиновна Трапезниковага өйләнә.

Дмитрий Стахеевның тормыш иптәше Любовь Константиновна Стахеева (1843-1891) Ватан мәдәнияте тарихына талантлы күчермәче рәссам, драматург буларак кереп кала. Аның «Детский театр» исемле пьесалар җыентыгы ике басма булып дөнья күрә (1876, 1879 елларда).

Михаил Михайлович Пришвин (1873-1954) — язучы, прозаик, публицист, хәрби хәбәрче, сәяхәтче һәм педагог. Табигать турында күп санлы әдәби әсәрләр авторы буларак билгеле. 1893 елда Алабугада язучы өчен мөһим вакыйга була: Алабуганың реаль училищесында ул классик гимназиянең 7 курсында экстерн имтихан тапшыра. Алынган документ аңа алга таба да укырга мөмкинлек бирә. Үз вакытында Алабугада барысы да уңышлы барып чыкмаса, талантлы язучы Михаил Пришвин танылыр идеме икән?

Символик ташның сул һәм уң якларында Борис Пастернак һәм Михаил Лозинскийга багышланган ике эскәмия урнаштырылган.

Борис Леонидович Пастернак (1890-1960) — шагыйрь, язучы һәм тәрҗемәче, «Доктор Живаго» романы өчен әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе лауреаты (1958). У. Шекспирның кайбер пьесаларын, аерым алганда, "Гамлет"ны, шулай ук Гетеның "Фауст«ын тәрҗемә итә. 1916 елның октябреннән 1917 елның мартына кадәр Алабуга өязенең Тихие горы авылында (Хәзерге Татарстан Республикасының Менделеевск шәһәре) яши һәм эшли.

Михаил Леонидович Лозинский (1886-1955) — шагыйрь, тәрҗемәче, совет шигъри тәрҗемә мәктәбен оештыручыларның берсе. Аның тәрҗемә осталыгын Борис Пастернак югары бәяли, Лозинский тәрҗемәсендә безнең илдә Уильям Шекспир, Ричард Шеридан, Пьер Корнель, Жан Батист Мольер, Лопе де Вега, Мигель Сервантес, Карло Гоцци, Проспер Мериме, Ромен Роллан кебек классикларның әсәрләре чыкты. Фирдәүси, Саят-Нова, грузин романтик шагыйре Николоз Бараташвили кебек шәрык шагыйрьләрен дә тәрҗемә итә. Аның төп эше Алабугада тәмамланган Данте Алигьериның «Божественная комедия» Данте — Рай" әсәре тәрҗемәсе була. 1942-1945 елларда ул Алабугада эвакуациядә була. 1943 елда Дантеның "Божественная комедия«сенең өченче өлешен тәрҗемә итә. 1943 елның 2 маенда Алабугада аның оныгы Наталия Толстая туа, ул язучы Алексей Николаевич Толстойның да оныгы була.

Кузебай Герд (1898-1937) — шагыйрь, драматург, прозаик, тәрҗемәче, фольклорчы. Герд 1918-1919 елларда Алабугада удмурт телендә нәшер ителә торган «Виль синь» («Новый взгляд») һәм «Гудыри» («Гром») газеталарында актив басыла. 1919 елда Алабугада аның ике пьесасы һәм шигъри җыентыгы аерым басмалар булып басылып чыга.

Таҗи Гыйззәт (1895-1955) — татар драматургы, Татарстан АССР (1939) һәм РСФСР (1940) атказанган сәнгать эшлеклесе, 1934 елдан СССР Язучылар берлеге әгъзасы. Алабугада татар театрына нигез салучы: биредә 1925-1928 елларда яшәгән һәм эшләгән. Үз гомерендә 37 пьеса иҗат итә. Шуларның күбесе Татар Дәүләт академия театрында зур уңыш белән бара. Шундыйлардан «Чаткылар», «Ташкыннар», «Бишбүләк», «Таймасовлар», «Чын мәхәббәт», «Наёмщик», «Изге әманәт» кебек әсәрләрен күрсәтергә мөмкин.
Әдәбият өлкәсендәге хезмәтләре өчен ул ике тапкыр «Почет билгесе» ордены белән бүләкләнә, Россиянең һәм Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе дигән мактаулы исемнәргә лаек була.

Маргарита Родионова (1924-1998) — язучы, журналист, Бөек Ватан сугышында катнашучы. 10нчы классны бетерү белән, үз теләге белән фронтка китә. Маргарита Родионованы 1974 елда басылган «Девчонка идет на войну» китабы таныта (ул Бөек Ватан сугышы турындагы 100 иң яхшы әсәр исемлегенә кергән). 2015 елда китап Алабуга музей-ядкарьлеге инициативасы белән Алабугада яңадан басылып чыга.

Евгений Пермяк (1902-1982) — язучы, журналист, драматург, 1938 елдан СССР Язучылар берлеге әгъзасы, популяр мәгърифәтчелек һәм әхлакка өйрәтү характерындагы әкиятләр һәм миниатюралар авторы. 1944 елда — Совинформбюро хәбәрчесе. Алабугада «Горбатый медведь» (1965-1967) һәм «Детство Маврика» (1969) романнары өстендә эшләгәндә күпмедер вакыт яши. Язучы Алабуганы менә ничек күз алдына китергән: "Алабугада Пермь һәм Мильвадан нәрсәдер бар. Бәлки, агач йортлардыр. Ләкин Алабуганың үз йөзе. Бу — өяз сәүдәгәр шәһәре. Һәрхәлдә, аның үзәге шундый. Шәһәрдә төп фамилия — Стахеевлар. Һәм бу фамилия генә түгел, ә Алабуга сүзеннән соң икенче сүз.

P. S. Әлбәттә, болар шәһәребез белән бәйле барлык язучылар түгел, әмма һәрнәрсәнең үз вакыты бар. Вакыт узу белән Алабугада исемле эскәмияләр, мемориаль такталар белән башка әдәбият эшлеклеләре билгеләп үтелер дип ышанабыз. Безнең материал кыска танышу характерында. Әгәр дә Сез, кадерле укучы, язучылар скверындагы һәр әдәбиятчы турында күбрәк беләсегез килсә, Алабуга дәүләт музей-ядкарьлеге музейларына килегез, анда сезне язучылар белән тагын да якынрак таныштырырлар.

Андрей Иванов,
АДМЯ Көмеш гасыр китапханәсе мөдире